An Nollaig Thiar

Tosaíonn an scéal san Oir-Ghearmáin, lá den tsaol, agus tagann an scéal chun críche in Inis Mór.

Leabhar breá atá ann mar An Nollaig Thiar le Breandán Ó hEithir, nach maireann, leabhar nach raibh léite agam go dtí seo de bharr é a bheith as cló le fada.

Cló Iar-Chonnacht atá i ndiaidh é a chur i gcló arís agus, bíodh is go raibh an leabhar dírithe ar pháistí, bhain an duine fásta seo sult as.
Scéal simplí atá ann ar go leor bealtaí – bhí Ó hEithir, iriseoir, seal sa Ghearmáin Thoir, an t-am a raibh críochdheighilt i bhfeidhm sa tír sin.

Cuireann seanduine de bhunadh na Gearmáine forrán air. Tosaíonn siad a chaint faoi chúrsaí bia agus ní fada go spreagann caint an bhia cuimhní ar an Nollaig – ar an Nollaig thiar, an Nollaig in Inis Mór Uí Eithir, a cheantar dúchais.
Bhí bua ar leith ag Ó hEithir ina chuid iriseoireachta; duine de na hiriseoirí ab fhearr a shaothraigh an teanga seo.

Tá buanna sin an ghrinn, na comhbhá, na cumha le sonrú sa leabhar agus é ag cur síos ar dhaoine agus ar ghnásanna atá imithe.

Ach, má tá féin, níl dearmad déanta orthu. Nach sin an bua is mó ag leabhar maith; ní éagann duine ná deoraí, áit nó am?

Filleann siad ort de bharr chumas an údair. Tá de chumas san údar mhór seo an t-am a chartadh siar agus aiséirí a dhéanamh orthu sin atá ar shlí na fírinne.
Ní bréag a rá go maireann muintir Uí Eithir as an úr sa leabhar seo – agus a chomharsana agus a n-oileán.

Labhrann siad leat ar an dóigh chéanna is dá gcasfaí na daoine ar an tsráid ort. Is iad atá greannmhar, cainteach, daonna.

Tá an t-oileán fiáin álainn ann, cúrsaí oideachais, cúrsaí saoirse, cúrsaí an dara cogadh domhanda; míreanna beaga staire a thugann léargas duit ar Inis Mór agus ar Éirinn le linn laethanta corracha.

Deirtear nach mbíonn saoi gan locht agus is fíor an méid céanna faoi shochaí. Mar sin féin, bhraithfeá in amanna go raibh stair bhréige á cumadh faoi Éirinn le tamall de bhlianta; stair a bhréagnaíonn an tír a bhí ann i ndáiríre, a thugann droim láimhe leis an phobal a bhí ann i ndáiríre.
An Nollaig thiar – thoir, theas, thuaidh, Pól Ó Muirí, The Irish Times, Nollaig 2016

The title of this short memoir indicates a book about Christmas in the west of Ireland, but ‘An Nollaig Thiar’ is also about the wider Aran Islands childhood of the late journalist, broadcaster and novelist Breandán Ó hEithir in the years around World War II. It was originally published in 1989 and this reissue is to be welcomed.

Ó hEithir’s writing is always crisp, clear and concise, the result of his years as a journalist working for newspapers, radio and television. He leads us fro ma wintery visit to a concentration camp in East Germany to tales of the Christmases of his childhood, taking in the family and local traditions that surrounded teh season on Inis Mór. His account also reveals much about island life in general from the perspective of an inquisitive and intelligent young boy, interested in all that was going on around him. Traditional ways are accompanied by food rationing, the difficulty of keeping batteries for the radio to listen to news of the war, or the deadly danger of a mine cast onto the shore.

An Nollaig thiar is both short and sweet, and its readability should encourage many to go on to tackle Ó hEithir’s fine novels in Irish: ‘Lig Sinn i gCathú’ and ‘Sionnach ar mo Dhuan’.
Cathal Póirtéir, Leabhair idir Lámha, Books Ireland, Samhain / Nollaig 2017