Ag Caint leis an Simné?: Dúshlán an Traidisiúin agus Nualitríocht na Gaeilge

15.00

Léigh sliocht as an leabhar

Stoc ar fáil

Cén gaol is ceart, nó is féidir, a bheith idir an scríbhneoir aonair is an traidisiúin a tháinig roimhe, agus conas a bheidh léitheoirí a linne féin ag freagairt don ngné sin dá shaothar? Sa mhéid gur traidisiún scoilte é traidisiún na Gaeilge, cuid mhaith, is go bhfuil go leor dá cuid scríbhneoir agus dá cuid léitheoirí scoite le traidisiún béil na Gaeltachta, agus leis an tseanlitríocht a bheadh nó á mhór, tá an cheist níos casta ná mar a bheadh i dteangacha nach bhfuil stair choilíneach laistiar díobh.

Leis sin, tá míshuaimhneas éigin ag baint le ceist an traidisiúin ó tosnaíodh ar litríocht na Gaeilge a athchóiriú aimsir na hathbheochana agus freagraí éagsúla tabhartha ag scríbhneoirí ar an dúshlán a bhaineann le teanga mhionlaithe agus cultúr coilínithe a chur in oiriúint dóibh féin agus dá gcuid léitheoirí.

Sa leabhar seo téann an t-údar i ngleic leis an gceist seo trí ghnéithe éagsúla de shaothar fhilí agus scríbhneoir móra próis na Gaeilge a scrúdú – leithéidí Sheáin Uí Ríordáin, Liam S. Gógan, Mháire Mhac an tSaoi, Mháirtín Uí Dhireáin, Mháirtín Uí Chadhain agus Bhriain Uí Nualláin (Myles na Gopaleen) – féachaint conas mar a tháinig siad féin ar réiteach ar an gceist, má tháinig ar chor ar bith.

Is é Louis de Paor Stiúrthóir Ionad an Léinn Éireannaigh in Ollscoil na hÉireann, Gaillimh.

Meáchan 250 g

Bíodh agus go raibh díospóireachtaí ann cheana ag tréimhsí éagsúla ar cheist an traidisiúin agus litríocht chomhaimseartha na Gaeilge, mar a tharlaíonn le cuid mhaith de na mórcheisteanna critice a théann i bhfeidhm ar lucht léitheoireachta i dteanga ar bith, bhí tost áirithe timthriallach ar an ábhar seo le tamall. Saigheadlíne is ea é seo, mar sin féin, ón athbheochan i leith, a mbíonn malairt tuairime ag léirmheastóirí i gcás scéal a thábhachta agus a thionchair ar scríbhneoirí aitheanta Gaeilge i gcaitheamh an chéid seo caite.

Sa chnuasach aistí seo, cuireann Louis de Paor roimhe dhá phríomhábhar plé a chíoradh: sa chéad áit an gaol is ceart a bheith idir scríbhneoirí aonair agus an traidisiún a tháinig rompu; agus ina dhiaidh sin, an tslí a fhreagraíonn léitheoirí a linne don ghné sin dá saothar. Éiríonn leis, tríd is tríd ag glacadh leis go dtuigeann an criticeoir go mbeidh síor-agóid intleachtúil i gceist sula mbíonn an gaol sin soiléir, agus go deimhin, chun an gaol agus freagra sin a bhaint amach. Tagann teideal an tsaothair ó chomhfhreagras ríomhphoist idir an t-údar agus an scríbhneoir comhaimseartha Seán Mac Mathúna, áit a fhógraíonn Mac Mathúna deireadh ‘le scéalaíocht, filíocht, ealaíon’ mar nach bhfuil tuiscint a dhóthain ag léitheoirí ar thraidisiún ithir na scríbhneoireachta nó ‘gnáth-thagairtí na teanga’. Tagraíonn Mac Mathúna do nath cainte agus é ág caint ar chás na scríbhneoirí nach dtuigtear iad – ‘ag caint leis an simné’ a bhíonn siad. Is beag duine níos fearr ná de Paor leis an ábhar seo a mheas, agus an dá chaipín á gcaitheamh aige – an scríbhneoir cruthaitheach agus an criticeoir acadúil – anuas ar raidhse a chuid saineolais féin ar na mórscríbhneoirí atá faoi chaibidil sa leabhar.

Léigh an léirmheas iomláin in Eagrán Márta 2019, Comhar.
Léirmheas le Liam Mac Amhlaigh, Comhar, Márta 2019